آیا سرطان ریه قابل جراحی است؟

برای پاسخ به این سوال باید مروری کوتاه بر بیماری سرطان ریه داشته باشیم.

سرطان ریه یکی از سرطان‌های شایع و در حقیقت شایع‌ترین علت مرگ و میر ناشی از سرطان در تمام دنیا می‌باشد. سرطان ریه به دو نوع کلی سرطان ریه از نوع سلول کوچک (Small Cell Lung Cancer) و نوع غیرسلول کوچک (Non-Small Cell Lung Cancer) تقسیم بندی می‌شود. سرطان ریه با نوع سلول کوچک، سرطانی مهاجم بوده که تمایل دارد در همان مراحل اولیه پیدایش خود به سایر نقاط بدن دست اندازی نماید. لذا جراحی در این نوع از سرطان‌های ریوی به ندرت و تنها در مواردی انجام پذیر خواهد بود که خیلی زود تشخیص داده شده و در بررسی‌های انجام شده مشخص شده باشد که اثری از تهاجم به سایر نقاط بدن دیده نمی‌شود.  

اما در مورد سرطان ریه از نوع غیر سلول کوچک داستان متفاوت است. این نوع از سرطان‌های ریه از نظر بافت شناسی به چند نوع متفاوت تقسیم می‌شوند که پیش‌آگهی در هرکدام از آن ها متفاوت می‌باشد. ولی به عنوان یک قانون کلی درحال حاضر بهترین روش درمانی در سرطان ریه از نوع غیر سلول کوچک انجام جراحی در صورت وجود شرایط مناسب می‌باشد.

منظور از شرایط مناسب چیست؟ 

برای اطمینان از وجود شرایط مناسب و تصمیم‌گیری در مورد انجام جراحی سرطان ریه، جراح بایستی به چند سوال مهم پاسخ دهد. 

سوال اول اینکه آیا تومور با انجام جراحی بطور کامل قابل برداشت می‌باشد یا خیر؟

سوال دوم این است که آیا برداشتن تومور و انجام عمل جراحی باعث افزایش طول عمر بیمار می‌شود یا خیر؟ 

و در نهایت سوال سوم اینکه آیا بیمار تحمل انجام عمل جراحی قفسه سینه و برداشتن قسمتی از یک ریه و یا تمامی یکی از ریه‌ها را دارد یا خیر؟

در پاسخ به این سوالات در درجه اول اخذ شرح حال مناسب و معاینه فیزیکی کامل اهمیت فراوانی دارد. یک جراح حاذق می‌تواند با شرح حال و انجام معاینه فیزیکی خوب در همان جلسه اول متوجه شود که بیمار کاندیدای مناسبی برای جراحی نمی‌باشد. به عنوان مثال بیماری که با تشخیص سرطان ریه مراجعه نموده و پزشک در شرح حال و سئوالاتی که از بیمار می پرسد متوجه وجود سردردهای اخیر همراه با اختلال حرکتی در اندام‌های یک طرف و یا اختلال بینایی که جدید عارض شده می‌شود. در این بیمار به احتمال زیاد سرطان ریه به مغز گسترش یافته است و به اصطلاح پزشکی منجر به متاستاز مغزی شده است. در چنین بیماری انتخاب اول درمانی جراحی نبوده و بیمار بایستی تحت بررسی‌های تشخیصی تکمیلی قرار گیرد.

اما چنانچه شرح حال و یا معاینه طبیعی باشد و یافته غیرطبیعی مشاهده نشود بایستی به سوالات فوق به دقت پاسخ داده شود.

برای پاسخ به سوال اول یعنی قابل برداشت بودن سرطان ریه با جراحی، پزشک باید از ابزارهایی مانند سی تی اسکن قفسه سینه (با یا بدون تزریق ماده حاجب) و یا MRI استفاده نماید. درگیری عناصر حیاتی و اصلی در داخل قفسه سینه مانند قلب و یا عروق اصلی مانند آئورت یا شریان‌های اصلی ریوی و یا وریدهای تخلیه کننده خون به قلب (مانند ورید اجوف فوقانی یا تحتانی) و همچنین تهاجم به دیافراگم و درگیری احشاء داخل شکمی و یا درگیری وسیع جدار قفسه سینه به این معنی می باشد که با انجام جراحی نمی توان توده سرطانی را به صورت مطمئن و با حداقل خطر و به طور کامل خارج نمود. البته در برخی از این موارد می‌توان در ابتدا شیمی درمانی انجام داده و پس از کوچک تر شدن توده سرطانی اقدام به جراحی نمود که البته در این مورد به تفصیل در سایر قسمت‌ها توضیح داده خواهد شد.

در پاسخ به سوال دوم باید جراح مشخص نماید که آیا سرطان تنها محدود به ریه است یا خیر؟ و اینکه آیا سرطان به غدد لنفاوی اطراف نفوذ نموده یا خیر؟ و یا اینکه آیا سرطان فقط در یک نقطه از ریه وجود دارد و یا کانون های دیگری از سرطان نیز در داخل همان ریه یا ریه مقابل وجود دارد. همچنین جراح بایستی مشخص نماید که آیا سرطان سایر نقاط بدن غیر از ریه را درگیر نموده است یا خیر؟ به اصطلاح علم پزشکی جراحی بایستی مرحله بالینی و یا استیج (Stage) تومور را مشخص نماید. مرحله بندی سرطان ریه و برخی از سرطان‌های دیگر بر اساس سه معیار اندازه تومور، درگیری غدد لنفاوی در داخل و خارج قفسه سینه و در نهایت درگیری سایر اعضاء غیر از ریه مانند مغز و استخوان و کبد و غدد آدرنال و … مشخص می‌شود. سرطان ریه چهار مرحله بالینی کلی دارد که هر کدام از آنها نیز به دو یا سه زیرمرحله تقسیم می‌شوند. در مجموع اکثر سرطان هایی که در مراحل اول و دوم قرار دارند و نیز برخی از مراحل سوم قابل جراحی می‌باشند. در مرحله چهار که نشان‌دهنده وجود درگیری در سایر اعضاء بدن می‌باشد جراحی انجام نمی‌شود مگر در موارد خیلی خاص که در سایر قسمت‌ها به تفصیل به آن اشاره می‌شود. تعیین دقیق مرحله بالینی سرطان ریه یک مسئله مهم در ارتباط با تصمیم گیری نحوه درمان و همچنین اظهار نظر در مورد پیش آگهی سرطان و عنوان نمودن آن به بیمار یا خانوداه وی می‌باشد. برای تعیین دقیق مرحله بالینی سرطان ریه جراح بایستی از ابزارهایی مانند شرح حال و معاینه، سی تی اسکن قفسه سینه و سی تی اسکن شکم و لگن و سی تی اسکن و یا MRI مغز و در نهایت اسکن استخوان استفاده نماید. اما امروزه یک روش تشخیصی جدید جایگزین تمام این مطالعات شده است و آن هم PET CT Scan می‌باشد. در این روش تمام بدن با استفاده از دوربینی خاص و بعد از تزریق یک ماده نشان دار اسکن می‌شود و هر کانون مشکوک به سرطان در بدن گزارش می‌شود. نتیجه این تست در مشخص نمودن مرحله بالینی تومور بسیار تعیین کنند است و پزشک جراح با استفاده از نتیجه این تست روش درمانی مناسب را مشخص خواهد نمود.

اما در پاسخ به سوال سوم، جراح باز هم کمک عمده‌ای از اخذ شرح حال و انجام معاینه فیزیکی خواهد گرفت. به عنوان مثال بیماری که عنوان می‌نماید با مقدار کمی پیاده روی دچار تنگی نفس شدید شده و یا قادر به بالارفتن از یک طبقه پله به راحتی نمی‌باشد قطعا عمل جراحی برداشتن قسمتی از ریه را تحمل نخواهد نمود و در دوران بعد از عمل دچار مشکل در تنفس شده و نیاز به حمایت تنفسی مکانیکی خواهد داشت. اما اگر شرح حال و معاینه مشکلی نداشته باشد برای پاسخ به سوال آخر جراحی بایستی از ابزارهایی مانند تست پیاده روی در شش دقیقه، بررسی تست‌های تنفسی یا اسپیرومتری، اکوکاردیوگرافی، تست‌های تخصصی بیان کننده نحوه تبادل گاز در ریه‌ها و غیره استفاده نماید. 

در صورتی که پاسخ به تمام سوالات فوق مطلوب باشد، بیمار به عنوان کاندیدای جراحی در نظر گرفته می‌شود و تحت عمل جراحی برداشت سرطان ریه قرار می‌گیرد. در عمل جراحی برداشتن سرطان ریه بایستی آن قسمت از ریه که سرطان در داخل آن قرار داشته به همراه تمامی غدد لنفاوی اطراف آن برداشته شود. در ریه راست سه قسمت (لوب ریوی) و در ریه سمت چپ دو قسمت وجود دارد که فرد سالم و بدون بیماری قابل توجه قلبی و ریوی برداشت هر کدام از این قسمت‌ها یا حتی در برخی از موارد برداشت دو قسمت یا لوب در سمت راست و حتی برداشتن ریه یک طرف به طور کامل را تحمل خواهد نمود.